St.Willibrordus in Vierakker

de mooiste kerk van Gelderland

PLAN VOOR SINT WILLIBRORDUSKERK VIERAKKER

Inleiding

Het is de mooiste kerk van Gelderland: de Sint Willibrorduskerk in Vierakker. Zowel de buitenkant als het interieur van de kerk staat op de Rijksmonumentenlijst. Terecht, want de kerk uit 1870 is nog in bijna originele staat.

Nu het bisdom de kerk wil verkopen, zal de kerk een nieuwe functie moeten krijgen. Gelderse Kerken heeft het voornemen de kerk te kopen en wil er een museum van maken. Daarnaast is de kerk te gebruiken voor tal van andere (culturele) activiteiten.

De gemeenschap van Vierakker-Wichmond wil graag dat de kerk toegankelijk blijft voor de eigen inwoners, om er diensten, concerten of andere bijeenkomsten te kunnen houden. En om te kunnen blijven genieten van dit prachtige erfgoed dat al 155 jaar onlosmakelijk verbonden is met het dorp.

In dit plan zijn de mogelijkheden op een rij gezet. Van museum tot trouwerijen, van filmavonden tot concerten. Hoe mooi zou het zijn als de kerk overdag open is als museum, terwijl er ’s avonds een optreden is van de plaatselijke muziekvereniging. Zo kan het sociale karakter van de kerk, waar veel vrijwilligers uit Vierakker-Wichmond actief zijn geweest en nog zijn, ook in de toekomst bewaard blijven.

De historie van het complex

Kerk
De neogotische St. Willibrorduskerk stamt uit 1870 en is gebouwd door de adellijke bewoners van het er tegenovergelegen landgoed ‘t Suideras. De architect van de kerk was H.J. Wennekers. Op een enkele verfraaiing na is er sindsdien weinig veranderd. De kerk heeft het best bewaarde authentieke interieur van een dorpskerk uit die tijd, zo wordt gezegd. De restauratie in 2008 werd bekroond met de prestigieuze Europese restauratieprijs: de Bernhard Remmersprijs. En in 2009 werd de kerk met grote meerderheid van stemmen verkozen tot ‘de mooiste kerk van Gelderland’.

Pastorie
Naast de kerk staat de pastorie, die in 1875 werd gebouwd onder leiding van architect Alfred Tepe (1840-1920). Jarenlang heeft hier de pastoor gewoond, met in de rijke Roomse jaren een inwonende huishoudster en kapelaans. In de winter van 2007/2008 vond een ingrijpende restauratie plaats. De pastorie staat er sindsdien bij als een plaatje. Sinds 1 juli 2008 wordt de pastorie gehuurd door de Kleine Koning (Urtica/Vijfsprong), een gezinsvervangend tehuis voor jongeren in de puberleeftijd. De voormalige pastorie is een gemeentelijk monument. De pastorie en kerk zijn met elkaar verbonden door een lange gang met vergaderruimte en een keukentje.

Ludgerusgebouw
Naast de kerk en pastorie staat het Ludgerusgebouw. In 1875 gebouwd als school, maar in de loop der jaren uitgegroeid tot dorpshuis voor de vele verenigingen van Vierakker en Wichmond. Momenteel is Stephanie Besselink de uitbaatster, die het gebouw heeft omgedoopt tot Grand Café Bij Ludger. Ook is hier een nogaterie gevestigd, Nogaterie Jerom’s.

Kerkhof
Achter de kerk ligt een kerkhof voor de plaatselijke parochianen, met een speciale grafkelder voor de bewoners van ‘t Suideras. Als de kerk verkocht wordt, blijft het kerkhof in bezit van het bisdom. Er zal in dit geval iets geregeld moeten worden over het recht van overpad.

Ludger
Ludger, Liudger ofLudgerus was eenFriesemissionarisenrooms-katholiekebisschop die rond 800 bij Vierakker en Wichmond de IJssel overstak om het geloof te prediken. Bij de IJssel, ter hoogte van Den Elter, staat een standbeeld van hem. Maar ook in de tuin van de kerk is een beeld te vinden van de heilige Ludger. Ook het Ludgerusgebouw herinnert nog aan de missionaris, net als het wandelpad dat van Vierakker tot Aalten loopt.

Plannen voor verkoop

Het bisdom heeft te kennen gegeven de kerk met de pastorie te willen verkopen. Stichting Gelderse Kerken heeft als mogelijke koper de kans gekregen om een haalbaarheidsplan in te dienen voor 1 juni 2025. Gelderse Kerken is vooral geïnteresseerd in de kerk met de naastgelegen pastorie.

Het Ludgerusgebouw is (nog) niet bij de verkoopplannen inbegrepen. Maar tijdens de hoorzittingen in november 2024 over de verkoop heeft de Parochie 12 Apostelen te kennen gegeven dat verkoop van het hele complex, dus kerk, pastorie én Ludgerusgebouw wel mogelijk is. De mogelijkheid om het Ludgerusgebouw tegelijk met de kerk en de pastorie te kopen, wordt momenteel onderzocht.

Plannen voor een museum

Gelderse Kerken heeft plannen om na aankoop de Sint Willibrorduskerk onder meer de functie van museum te geven. De kerk hoeft niet meer ingericht te worden als museum, want het is immers op zich al een museum.

Het interieur is weelderig en kleurrijk. Er is een veelheid aan beelden, schilderijen (kruisweg), altaren, een triomfkruis, glas-in-lood ramen, muurschilderingen en vloertegels. Zelfs de oorspronkelijke petroleumlampen zijn bij de restauratie weer teruggebracht, evenals de oude preekstoel. Het zo goed als originele interieur leent zich uitstekend voor een museale functie.

De kerk kan als mooi voorbeeld dienen van hoe de rooms-katholieke kerk na 1850 in Nederland weer eigen kerken mocht bouwen en dat met veel enthousiasme deed. Bijna alle katholieke kerken zijn in de loop der jaren gemoderniseerd, waardoor beelden en muurschilderingen zijn verdwenen. In de kerk in Vierakker daarentegen zijn juist al deze elementen bewaard gebleven.

Plannen voor andere activiteiten

Behalve als museum, kan de kerk in de toekomst gebruikt worden voor tal van andere (culturele en religieuze) activiteiten. De kerk kan als ontmoetingsruimte dienst doen. Wel zijn er beperkingen, aangezien aan het interieur niets veranderd mag worden, omdat het een Rijksmonument is.

Huidig gebruik
Er wordt momenteel per jaar zo’n 40 keer gebruik gemaakt van de kerk en sacristie/vergaderkamer voor gebedsdiensten, oecumenische diensten met PKN en hoge Feestdagen. De kerk wordt zo’n 4 keer per jaar gebruikt voor een huwelijk en zo’n 5 keer per jaar voor een begrafenis. De kerk wordt bijvoorbeeld door trouwlocatie Huize Voorst gepromoot als bijzondere trouwlocatie.

Capaciteit
De huidige kerkbanken (in het midden twee rijen en langs de linker zijbeuk nog een rij banken) bieden plaats aan zo’n 200 bezoekers. Echter, niet vanaf elke plek heb je goed zicht op het altaar. Voor een lezing, film of voorstelling met goed zicht is er plaats voor zo’n 140 bezoekers op de twee rijen banken in het midden.

De banken moeten, zoals het nu lijkt, blijven staan omdat het interieur Rijksmonument is waar niets aan veranderd mag worden. Een grote open middenruimte is geen optie. Punt van onderzoek is of de banken aan de zijkant wel of niet verwijderd kunnen worden en/of mobiel gemaakt kunnen worden. Dat geeft open ruimte in de zijbeuken. Het is de vraag of dit gezien de museale waarde van het gebouw gewenst en mogelijk is.

Concerten
Nu al worden regelmatig concerten gehouden in de kerk. De akoestiek is erg goed en leent zich uitstekend vooruitvoeringen van koren, solozang, kamerorkesten en muziekverenigingen. De ruimte bij het altaar is niet zo groot, zodat er voor uitvoeringen van grote orkesten onvoldoende plaats is. De vraag is of de tafel en het hekwerk mobiel gemaakt kunnen worden.

Orgel
Speciale aandacht verdient het historische orgel, dat nog in goede staat verkeert. Doordat het orgel aan de zijkant van de kerk is gebouwd, geeft dit een betere klank dan bij orgels die achterin de kerk zijn gebouwd. Er zouden orgelconcerten gehouden kunnen worden. Maar er zouden ook orgellessen gegeven kunnen worden.

Trouwen
De ruimte leent zich natuurlijk erg goed voor trouwerijen. Nu ambtenaren van de burgerlijke stand op alle gewenste locaties burgerlijke huwelijk kunnen sluiten, behoort in de toekomst ook de kerk van Vierakker tot de mogelijkheden. Er zou een gelegenheid als een keuken, een pantry of grote partytent buiten moeten komen, zodat er naast koffie en thee ook andere dranken geschonken kunnen worden. Ook het inhuren van het naastgelegen Ludgerusgebouw (Grand Café Bij Ludger) zou een mooie combinatie voor een bruiloft in de kerk kunnen zijn.

Exposities
Een museum heeft vaak wisselende exposities. Hier zal ruimte voor gevonden moeten worden. Er ligt nog veel expositiemateriaal opgeborgen in kasten en zolders van de kerk en pastorie, zoals de rijke collectie priestergewaden en tal van kerkelijke gebruiksvoorwerpen. Maar ook (plaatselijke) kunstenaars zouden de gelegenheid moeten krijgen om hun werk te exposeren.

Uitvaarten
Voor uitvaartdiensten blijft de kerk van Vierakker zeer geschikt. Met het naastgelegen Ludgerusgebouw kunnen combinaties van rouwdienst en nazit worden aangeboden bij uitvaartbegeleiders.

Bibliotheekfunctie
Er zou een servicepunt van de openbare bibliotheek ingericht kunnen worden. Hiervoor zijn subsidies vanuit de SPUK beschikbaar, geld dat een gemeente krijgt om een specifieke taak uit te voeren. Dit servicepunt zou in samenwerking met de school kunnen worden ingericht. De bibliotheek is zowel voor volwassenen als kinderen een nodige en nuttige instelling voor educatie en ontwikkeling. Voor het bevorderen van lezen en kennismaking met literatuur in het algemeen en het organiseren van ontmoetingen en debatten op het gebied van kunst en cultuur. Een servicepunt zou eventueel ingericht kunnen worden in de vergaderruimte in de doorgang tussen kerk en pastorie.

Kinderactiviteiten
Om de kerk ook bij kinderen in Vierakker-Wichmond onder de aandacht te brengen, zou er een speciale commissie kinderactiviteiten moeten komen. Mogelijk in samenwerking met de school zou een maandelijks programma kunnen worden aangeboden. Te denken valt aan schilderlessen, gedichten maken, verhalen vertellen, rondleidingen met uitleg over de talloze schilderingen en vloertegels met de zeven hoofdzonden, et cetera. Dit zou binnen de school uitstekend in de (verplichte) culturele lessen passen. Achterliggende gedacht is om de kinderen van Wichmond-Vierakker alvast warm te maken voor ‘hun’ kerk, zodat ze later als volwassenen zich willen inspannen als vrijwilliger of in ieder geval als pleitbezorger voor het behoud van de kerk waar ze als kind zoveel prettige lessen hebben gehad en goede herinneringen aan bewaren.

Kerkdiensten
Hoewel de kerk in Vierakker na verkoop door de rooms-katholieke kerk aan de eredienst wordt onttrokken, kan het gebouw nog wel gebruikt worden voor het houden van kerkdiensten. Te denken valt aan protestantse of oecumenische kerkdiensten. Ook de plaatselijke katholieke geloofsgemeenschap kan er nog woord- en gebedsdiensten blijven houden (niet te verwarren met erediensten, die alleen in gewijde kerken gehouden kunnen worden).

Vergaderingen
Voor wat grotere groepen (meer dan 25 personen) kan de kerk ook gebruikt worden voor vergaderingen. Daarvoor zouden er wel betere faciliteiten moeten komen, zoals microfoons en een goede (galmvrije) geluidsinstallatie. Ook moet onderzocht worden of bepaalde delen van de kerk met een glazen wand kunnen worden afgescheiden, zodat er kleinere (beter te verwarmen) vergaderruimtes ontstaan.

Films
Voor het vertonen van films zullen er faciliteiten als een los scherm en beamer aangeschaft moeten worden. Om goed zicht te hebben op de film, is een maximaal aantal bezoekers van 100 het hoogst haalbaar. Ook hier geldt dat er wel een betere (galmvrije) geluidsinstallatie moeten komen.

Diners bij kaarslicht
Als de zijbanken mobiel gemaakt kunnen worden, ontstaat er ruimte voor meer activiteiten. Zo zouden er bijvoorbeeld diners bij (led)kaarslicht gehouden kunnen worden, met een chefkok die ter plekke (in de keuken van de tussengang) voor een aantal gasten kookt.

Lezingen
De kerk is ook bij uitstek geschikt voor het houden van lezingen over uiteenlopende onderwerpen. Denk daarbij aan schrijvers. Maar ook aan lekenpreken, oftewel voordrachten waarbij burgers hun visie geven op een maatschappelijk thema.

Arrangementen
Het bezoek aan de museumkerk Vierakker zou kunnen worden aangeboden in combinatie met andere kerken in directe omgeving. Bijvoorbeeld met de kerk in Baak, het Heiligebeeldenmuseum in Kranenbug of de Walburgiskerk in Zutphen. Ook zouden wandelingen of fietstochten kunnen worden aangeboden die vanaf de kerk in Vierakker starten, bijvoorbeeld de bestaande wandelroutes Ockhorsterroute en het Fiere Pad. Eventueel in combinatie met een kop koffie of lunch bij Grand Café Het Ludger.

Rondleidingen
Nu al worden in de kerk meerdere malen rondleidingen verzorgd door lokale gidsen die veel kennis hebben van de geschiedenis en het interieur van de kerk. Deze rondleidingen door vrijwilligers zouden in combinatie met het museum een vervolg kunnen krijgen. Als de belangstelling voor rondleidingen toeneemt zal wel het aantal gidsen moeten worden uitgebreid.

Toren beklimmen
Vanuit de toren van de kerk in Vierakker is er mooi zicht op de bossen van het Suideras. De ingang van de toren bevindt zich in het voorportaal. Deze zou op gezette tijden opengesteld kunnen worden voor beklimming.

Toekomst Ludgerusgebouw

De verkoop van het Ludgerusgebouw hoort (nog niet) bij de plannen van het bisdom. Het gebouw wordt momenteel verpacht aan Stephanie Besselink, die hier het Grand Café Bij Ludger exploiteert. Daarnaast verhuurt ze een ruimte achterin het Ludgerusgebouw aan Nougaterie Jerom’s.

Het zou een goed idee zijn om te kijken of bij de aankoop van de kerk en pastorie ook het Ludgerusgebouw betrokken kan worden, omdat het gebouw vanuit historisch oogpunt een geheel vormt met de kerk en pastorie. Hier werden namelijk altijd de nazit van begrafenissen gehouden en vonden dorpsverenigingen zoals toneel, muziek en volksdans onderdak. De feestzaal leende (en leent) zich uitstekend voor toneeluitvoeringen, muziekuitvoeringen en feesten en partijen.

Het Ludgerusgebouw heeft meer dan honderd jaar een maatschappelijke functie gehad. Sinds 2022 is deze eis aan de exploitant van het gebouw komen te vervallen. Het zou voor de dorpsgemeenschap Vierakker-Wichmond erg waardevol zijn als de dorpshuisfunctie op een of andere manier weer terugkeert, uiteraard in overleg met de huidige uitbaatster Stephanie Besselink.

Toekomst kerkhof

Ook de verkoop van het kerkhof hoort niet bij de plannen van het bisdom. De Twaalf Apostelen wil het kerkhof in eigen beheer houden.

Toch moet bij de verkoop van de kerk bekeken worden hoe het een en ander wordt geregeld, aangezien het kerkhof een onlosmakelijk geheel vormt met de kerk. Denk bijvoorbeeld aan het recht van overpad. Achter de kerk is het familiegraf van ‘t Suideras. Op de buitenachtermuur van de kerk hangen de gedenktekens met de namen van de overleden.

Tuin en parkeerplaats

De tuin rondom de kerk wordt onderhouden door een groep vrijwilligers. Dit zal zo moeten blijven.

De tuin zal heringericht moeten worden als van de kerk een museum wordt gemaakt. De parkeerplaatsen van het Ludgerusgebouw horen bij de kerk. De huidige parkeerplaatsen van de kerk zouden bij een herinrichting gecombineerd kunnen worden met die van het Ludgerusgebouw, zodat aan de voorkant van de kerk een autovrije entree ontstaat.

In de huidige Ludgertuin (links van de oprit) staat een beeld van Ludger. Deze zal een mooie plek moeten krijgen in de vernieuwde tuin.

Aantrekken vrijwilligers

Voor alle activiteiten zijn vrijwilligers nodig. Nu is het bekend dat het aantrekken van vrijwilligers steeds lastiger wordt. Toch moet het mogelijk zijn om voor het behoud van de mooie kerk in Vierakker, en de goede plannen die er nu zijn, mensen te vinden die er tijd en energie in willen steken.

Het beste voorbeeld in onze regio is de kerk in Kranenburg, die is omgevormd tot heilige beelden museum. Deze organisatie drijft naast een beroepskracht op zo’n 70 vrijwilligers. Niet alleen uit Kranenburg, maar uit de wijde omgeving. Met Zutphen op een steenworp afstand moet het Vierakker toch ook lukken genoeg mensen te interesseren voor de historie en het behoud van de St. Willibrorduskerk.

Financiën

Bij dit plan hoort ook een financieel plaatje. Denk aan de verhuur van de pastorie, de toekomst van een museum, de opbrengst van andere activiteiten. Wat levert dat allemaal op? Maar vooral ook, wat kost het onderhoud van dit historische erfgoed?

Dit zal in een apart businessplan worden omschreven. Daarin wordt ook de haalbaarheid van de aankoop van de kerk en pastorie berekend. Gaat het ons als kleine gemeenschap lukken om de prachtige St. Willibrorduskerk – ‘onze’ kerk Vierakker - voor de toekomst te bewaren en open te houden?